Foto liinks: De dertiende eeuwse kerk te Middelbert gezien vanaf het oosten (koor). Foto: Gouwenaar, 2 oktober 2007. Licentie: Public Domain.
De restauratie, die tussen 1975 en 1977 in opdracht van de Stichting Oude Groninger Kerken is uitgevoerd, heeft de geschiedenis van het gebouw aanzienlijk verhelderd. Het oudst blijkt de derde travee vanaf het westen te zijn, restant van de rond 1200 gebouwde kerk, die een halfronde sluiting had.
Aan de noordzijde zien we een vermoedelijke hagioscoop met schuin daarboven een gedicht oorspronkelijk venster. Aan de zuidzijde de rest van een rondboogpoort. Onder de profiellijst zit hier een rollaag. Rond 1250 verrijzen de twee smallere westtraveeën.
Aan de zuidzijde staat nog de oude liseen, aan de noordkant duidt een moet daarop, waar verder de resten van twee vensters zichtbaar zijn, nu door een flauwe segmentboog gedekt. In de zuidmuur heeft een ingang gezeten. Gezien de grote hoogte van de beide ingangen - en ook die van de hagioscoop - zal het maaiveld verlaagd zijn.
In 1683 wordt een dakruiter gebouwd, waartoe de muur en de curieuze balkconstructie verrijzen. Overigens dateert het torentje in zijn huidige vorm van de verbouwing in 1905. De oude westgevel is in 1731 herbouwd. In 1767 wordt een nieuwe, driezijdige koorsluiting gebouwd met gebruikmaking van de oude fundering, terwijl de spitsboogvensters van de schipwanden in 1775 naar het voorbeeld van die in het koor worden aangebracht. In 1905 wordt het uitwendige met een laag Portland-cement bedekt. De westgevel is dan in zijn huidige vorm gebracht: een witte blokkenindeling en donkergrijze lijsten. De ramen krijgen ijzeren sponningen. De twee siervazen bovenop hebben vermoedelijk oorspronkelijk de benedenhoeken van de geveltop uit 1731 gesierd. Boven de mooie steen met twee Griekse bijbelteksten is in 1905 een jaartalsteentje gemetseld. Onder aan de zuidwesthoek staan de initialen van de toenmalige uitvoerders.
 Foto links: Het interieur van de kerk te Middelbert. Foto: Gouwenaar, 5 oktober 2008. Bron: Public Domain.
Boven de preekstoel tekent zich de rondboog af van het gewelf van de oudste travee. Verder naar het westen zit een spitsbogige muraal, evenals in de noordmuur van de tot kerkenkamer ingerichte ruimte boven het portaal. Aan deze zijde is op de orgelgalerij een oorspronkelijk venster blootgelegd. Het schip heeft een groot aantal nisjes. Ook het westportaal, dat vroeger bij de kerk heeft gehoord, heeft twee nisjes. Voor de beide bankenblokken ligt een oude altaarsteen.
De kerk bezit een bijzonder gave inrichting, grotendeels in 1744 gemaakt. Bij de restauratie heeft men de rond 1850 aangebrachte kleurgeving hersteld: de banken okergeel met zwarte biezen, de kansel, met dubbele koperen kaarsenhouder, zwart met goud. Op het middenpaneel zweeft een elegante engel met op de banderol het jaartal 1753. De zijpanelen hebben sierlijke rocailles. Binnen het doophek staan een offerblok uit 1655 en een smeedijzeren standerd met koperen doopbekken. Tegen de noordwand hangt een knop in rococovormen voor de collectezakken. De kerk bezit drie koperen kronen, op de wandhouders zijn bij de restauratie olielampen geplaatst.
 Foto links: Het orgel uit 1922 van J.W. Timmpe in de Sint Martinuskerk te Middelbert. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Creative Commons.
Voor de viering van het avondmaal gaat de gemeente naar de lange tafels en banken op het koor, die rond 1850 zijn te dateren. Langs de wanden dubbele kaarsenhouders van smeedijzer.
Er hangen twee vroeg 19de-eeuwse handgekleurde prenten, het laatste Avondmaal naar een schilderij van de vroegromantische Amerikaan Benjamin West, de bruiloft te Kana naar Domenico Pellegrini, een Italiaan uit dezelfde tijd. De oudste zerk is van 1601 (voor de kansel), de overige zijn later uit de 17de, de 18de en de 19de eeuw.
Kerkenraadsbank. Foto: Hardscarf 21 april 2019. Licentie: Creative Commons.
De opzetstukken van de banken zijn weliswaar 18de-eeuws, maar hun opschriften dateren onmiskenbaar uit de vorige eeuw. Op de achterzijde van de bank voor 'Kerkvoogden en Notabelen', grenzend aan de avondmaalsruimte, is een toepasselijke tekst geschilderd, Lucas 12;19.
In 1822 bouwt J.W. Timpe een tweeklaviers orgel met aangehangen pedaal, dat nog geheel in de oorspronkelijke staat verkeert. Het heeft een mahoniekleurig front.
De vroeg 18de-eeuwse toegangsdeuren naar de kerk en de aansluitende betimmering, die de vormen van de deuren herhaalt - de porseleinen knoppen incluis -, worden in hun oorspronkelijke kleurigheid hersteld. In 1905 is het hele meubilair bruin geverfd. In de kerkenkamer staat een 19de-eeuwse plattegrond van het kerkhof.
Bij de laatste restauratie in de zeventiger jaren van de 20e eeuw is een in 1905 aangebrachte pleisterlaag verwijderd. De kerk is in het bezit van de Stichting Oude Groninger Kerken. Er worden regelmatig lezingen en concerten in de kerk gegeven. Elke derde zondag van de maand is er een kerkdienst.
Wijdingskruis op de noordmuur van de kerk. Foto: Gouwenaar 2 oktober 2016. Licentie: Creative Commons.
Klok
A° 1755, ALS KERKVOOGDEN WAREN A. J. TER BORGH, RAADSHEER IN GRONINGEN, EN DE GEZWOREN L. ELLENS, IS DEZE KLOK TOT DIENST VAN MIDDELBERT GEGOTEN DOOR J. BORCHHARDT IN GRONINGAE. SOLI DEO GLORIA. IK WEKK' DIE LEVEN OM TE MERKEN OP HUN STERVEN / IK ROEPE AAN IEDER OM INTYDS IE LEEREN DERVEN AL WAT HEM NU NOG OOIT HET LEVEN KAN DOEN ERVEN / DAT IS IN JESUS, DIES SOO WILT NIET LANGER ZWERVEN / JOH. BRIL, PASTOR.
N.B. Sedert 1943 niet meer aanwezig. GDW, blz. 473, nr. [2569].
Preekstoel
EEUW. EVANG. DEO OPT.MAX. MINIST. S.S.EVANG. SACR. ANNO MDCCXLIII KERKV. H. MUNTINGHE, BORGEM. IN GRONINGEN, PASTOR JOH. BRIL.
N.B. Afgebeeld: GHK, blz. 88. GDW, blz. 473, nr. [2570].
Avondmaalsbeker
EST QUE CALIX ECCLESIAE MTDDELBERTANAE NOVUM TESTAMENTUM OBSICNANS 1743. DAAR MOSES WET DEN SONDAAR DOOT / HEM CHRISTUS HYR ZYN HULP ANBOOT. KERKVOOGT DE BORGEMEESTER H. MUNTINGHE. PREDICANT J. BRILL 1743.
N.B. Bijbeltekst: Hooglied 1:2b. GDW, blz. 474, nr. [2571].
Oudste grafzerk
PETER LAMBERS IS GERUST DEN 12 DESEMBER ANNO 1604.
Huismerk nr. 830.
N.B. Mededeling. GDW, blz. 474, nr. [2571A].
Bronnen en referenties:
- Stichting (Oude) Groninger Kerken, geraadpleegd 12 april 2017.
- Pathuis/Alma, Groninger Gedenkwaardigheden
- Wikipedia, geraadpleegd 12 apriil 2017.
Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe. |
Hoogeveen, 14 april 2017.
Revisie: 15 april 2024.
Samenstelling: © Harm Hillinga. |
 |
|
↑ Top |
|
